Met tromgeroffel kondigde de Iraanse minister van Wetenschap, Onderzoek en Technologie Kamran Daneshjoo het in de laatste dagen van 2012 aan: Iran gaat een grootschalig samenwerkingsproject aan met Afghanistan op het gebied van hoger onderwijs en wetenschap. Iran heeft een grote autonomie bewerkstelligd in diverse wetenschappelijke gebieden en wil deze kennis nu met haar Islamitische buren delen, zo luidde de boodschap. Het project houdt onder ander in dat een groot aantal beurzen aan Afghaanse studenten in Iran worden geschonken en verschillende Iraanse instellingen met satellietuniversiteiten over de grens starten. Kers op de taart is een Iraans-Afghaanse universiteit, die binnen afzienbare tijd haar deuren moet openen.
Dat klinkt allemaal erg mooi, maar er zijn gerede twijfels over de motieven van de Iraanse regering. Toevallig of niet, een week voor de hosanna-boodschap van de minister werd bekend dat 18 nieuwe Iraanse bedrijven en instituties een sanctie opgelegd kregen van de Europese Unie. Een van de instellingen was de Sanati Sharif universiteit in Teheran, de meest vooraanstaande technische universiteit in Iran. De reden: vermeende banden met het Iraanse atoomprogramma. Europese bedrijven zijn daardoor niet langer bevoegd om te investeren in of op andere manieren betrokken te zijn bij de universiteit.
Veel vooraanstaande wetenschappers in de Islamitische wereld benadrukken dan ook vooral de politieke voordelen die de wetenschap Iran kan opleveren. Het zou een mooi voorbeeld zijn van de soft power-strategie waarmee het land zijn invloed in de regio wil vergroten – een invloed die hard nodig is nu Iran niet op westerse mogendheden hoeft te rekenen. ‘De universiteiten over de grenzen helpen het imago van Iran te bevorderen en wederzijds begrip te verbeteren, naast het verspreiden van de cultuur en het vergroten van de internationale prestige van Iraanse universiteiten. Dit type hoger onderwijs-diplomatie kan een van de verborgen deuren zijn om de gevolgen van Westerse sancties en economische isolatie te verzachten’, aldus de Palestijnse hoger onderwijsconsultant Hilmi Salem.
Al eerder waren er vreemde Iraanse initiatieven die aan de wereld moesten laten geloven dat het hoger onderwijs in het land heel erg goed is. Zo was er bijvoorbeeld een tijdje sprake van een Oxfordse tak van de Azad universiteit. Googelen op deze instelling levert echter alleen een hele hoop te gelikte sites en jubelende Wikipedia-pagina’s op. Én een berichtje uit april vorig jaar, waarin wordt aangekondigd dat het project werd uitgesteld ‘vanwege een gebrek aan studenten’.
Volgens Ali Karimi, hoofddocent bij het wetenschapscentrum voor Moleculaire Biologie aan de Baqiyatallah universiteit voor Medische Wetenschappen in Teheran, valt het allemaal wel mee met die soft power-strategie. ‘De wetenschappelijke ontwikkelingen en mogelijkheden van Iran zijn de belangrijkste redenen om wetenschap en technologie te verspreiden over de Islamitische wereld. Het heeft niets van doen met nucleaire of andere zaken’, zo zei Karimi, overigens niet zonder toe te voegen dat zelfs als de bevordering van wetenschappelijke, technologische en culturele banden via universiteiten politieke voordelen zou leiden, dit niet de belangrijkste reden was.
